اگر صاحب پرندگان زینتی به عنوان حیوان خانگی هستید و یا در صنعت دامپروری به پرورش مرغ‌ها و پرندگان مزرعه فعالیت دارید، شناخت انواع بیماری پرنده یک مسئولیت مهم برای شما است. بیماریهای پرندگان به شکل‌های عفونی، متابولیک، رفتاری و استرسی، تغذیه‌ای و ژنتیکی بروز پیدا میکنند و علائمی را از خود نشان می‌دهند که شناسایی به موقع آن‌ها تاثیر جدی بر سلامت و زندگی پرندگان دارد.
ما در این مقاله تلاش کردیم هر آنچه که صاحبان پرندگان برای آگاهی درمورد انواع بیماری پرنده نیاز دارند را ارائه دهیم، بیماریهای مشترک بین پرنده و انسان را معرفی کنیم و روش‌هایی برای کنترل، پیشگیری و کاهش شیوع بیماری پرندگان پیشنهاد دهیم. پس اگر صاحب پرنده هستید یا با آن‌ها ارتباط دارید این مقاله را تا انتها بخوانید.
آنچه در این مقاله خواهید آموخت:
بیماری پرندگان را به طور کلی می‌توان به دو دسته عفونی و غیرعفونی تقسیم کرد. بیماریهای عفونی توسط میکروارگانیسم‌ها مانند ویروس‌ها، باکتری‌ها، قارچ‌ها و انگل‌ها در پرندگان ایجاد می‌شوند و چون مسری هستند معمولا از طریق تماس با پرندگان، آب وغذا و یا محیط آلوده منتقل می‌شوند. برخی از این بیماری‌ها که به عنوان بیماریهای زئونوتیک شناخته می‌شوند، قابل سرایت به انسان هم هستند. روش‌های پیشگیری و کنترل این بیماری‌ها شامل واکسیناسیون، حفظ بهداشت محیط و قرنطینه است.
بیماریهای غیرعفونی پرندگان، مسری نیستند و به دلایلی مانند نقص‌های ژنتیکی، تغذیه نامناسب، سموم، استرس و شرایط محیطی نامطلوب ایجاد می‌شوند. این بیماری‌ها که اغلب با ناهنجاری‌های اسکلتی، مشکلات گوارشی، بیماریهای متابولیک و مسمومیت‌ها همراهند، با رژیم غذایی مناسب، بهبود شرایط زیست‌محیطی، و کاهش استرس در پرندگان کنترل می‌شوند.
بیماریهای عفونی پرندگان شامل4 گروه اصلی بیماریهای ویروسی، بیماریهای باکتریایی، بیماریهای قارچی و بیماریهای انگلی می‌شوند که در ادامه تشریح خواهند شد.
بیماریهای باکتریایی پرندگان ناشی از عفونت با باکتری‌ها هستند و گاهی می‌توانند خطر جدی برای سلامت پرندگان باشند. این بیماری‌ها به سرعت در جمعیت‌های بزرگ پرندگان گسترش می‌یابند و می‌توانند باعث مرگ و میر یا کاهش تولید مثل شوند. برخی از مهم‌ترین بیماریهای باکتریایی پرندگان عبارتند از:
سالمونلوزیس (Salmonellosis): باکتری Salmonella عامل ابتلای پرندگان به این بیماری است. سالمونلوزیس گاهی به شکل عفونت‌های خفیف و بدون علامت در بدن حیوان ظاهر می‌شود و گاهی عفونت‌ها به قدری شدت می‌یابد که منجر به مرگ ناگهانی پرنده می‌شود. از شایع‌ترین علایم این بیماری، اسهال سبز یا زرد رنگ به همراه ترشحات مخاطی است. ضعف و بی‌حالی و کاهش وزن هم از دیگر نشانه‌های ابتلای پرنده به این بیماری است.
مایکوپلاسما (Mycoplasmosis): در این بیماری باکتری‌های Mycoplasma به دستگاه تنفسی پرندگان حمله میکنند و علائمی مانند عطسه، سرفه، تنگی نفس، و کاهش تولید تخم‌مرغ در پرنده به وجود می‌آورند. این بیماری که اغلب در پرندگان مزرعه‌ای مانند مرغ‌ها، بوقلمون‌ها و کبوترها رخ می‌دهد، بین 6 تا 21 روز دوره‌ی نهفتگی دارد. پس از شروع علائم، بیماری می‌تواند چند هفته تا چند ماه ادامه داشته باشد. مدت زمان دقیق بستگی به عوامل مختلفی دارد از جمله نوع پرنده، شرایط محیطی و وضعیت سیستم ایمنی پرنده دارد.
کلی‌باسیلوزیس (Colibacillosis): این بیماری یکی از شایع‌ترین عفونت‌های باکتریایی در پرندگان مزرعه‌ای مانند مرغ‌ها و بوقلمون‌ها است و می‌تواند باعث ایجاد عوارض متنوعی همچون مشکلات دستگاه گوارش، عفونت‌های عمومی، عفونت‌های تنفسی و التهاب‌های موضعی شود. این بیماری پرنده اغلب در شرایط استرس و بهداشت نامناسب شیوع پیدا می‌کند و بسته به شدت عفونت، ممکن است چند روز تا چند هفته ادامه داشته باشد. در موارد عفونت شدید ممکن است پرنده چند روز پس از بروز علائم، جان خود را از دست بدهد.
پاستورلوزیس (Pasteurellosis): بیماری عفونی جدی که توسط باکتری Pasteurella multocida ایجاد می‌شود و به “وبای پرندگان” نیز معروف است. این بیماری می‌تواند طیف گسترده‌ای از پرندگان، از جمله مرغ‌ها، بوقلمون‌ها، و پرندگان وحشی را تحت تأثیر قرار دهد و باعث بروز التهاب ریه‌ها، عفونت‌های عمومی و در نهایت مرگ سریع پرنده شود. از آنجایی که این بیماری می‌تواند به سرعت در جمعیت پرندگان گسترش یابد، توجه به علائم و اقدام به‌موقع برای کنترل آن لازم است.
بیماریهای قارچی پرندگان ناشی از عفونت‌های قارچی هستند و می‌توانند به طور جدی سلامت پرندگان را تحت تأثیر قرار دهند. این بیماری‌ها معمولاً در شرایط محیطی نامساعد، مانند رطوبت بالا و تهویه ضعیف، شیوع پیدا میکنند. برخی از بیماریهای قارچی شایع در پرندگان عبارتند از:
آسپرژیلوزیس (Aspergillosis): این بیماری قارچی که بر دستگاه تنفسی پرندگان تأثیر می‌گذارد، با نشانه‌هایی شامل تنگی نفس، سرفه، ضعف و کاهش اشتها همراه است. آسپرژیلوزیس مانند سایر بیماریهای قارچی می‌تواند در محیط‌های مرطوب و با تهویه ضعیف شیوع پیدا کند. این بیماری پرنده کوتاه‌مدت نیست و می‌تواند بسته به شرایط و شدت عفونت، دوره متفاوتی داشته باشد. در نوع حاد، علائم به سرعت ظاهر می‌شوند و بیماری ممکن است طی چند روز تا چند هفته باعث مرگ پرنده شود و در نوع مزمن، بیماری می‌تواند ماه‌ها ادامه داشته باشد و به آرامی پیشرفت کند. در این حالت، علائم به تدریج بدتر می‌شوند.
کاندیدیازیس (Candidiasis): ناشی از قارچ Candida albicans است و بیشتر دستگاه گوارش و دستگاه تناسلی پرندگان را درگیر می‌کند. وجود ضایعات سفید یا خاکستری در دهان، چینه‌دان و مری اصلی‌ترین نشانه این بیماری پرنده است. از دیگر علائم می‌توان به تورم و التهاب در ناحیه دهان و چینه‌دان، استفراغ و ریختن آب دهان، اسهال، بی‌اشتهایی و کاهش وزن اشاره کرد. این بیماری معمولاً در پرندگان ضعیف یا تحت استرس ظاهر می‌شود.
درماتوفیتوز (Dermatophytosis): یک عفونت قارچی پوستی است که توسط قارچ‌های درماتوفیت ایجاد شده و با ریزش پر، زخم‌هایی روی پوست یا ناخن و خارش در پرندگان همراه است. اگرچه درماتوفیتوز معمولاً کشنده نیست، اما می‌تواند پرندگان را مستعد عفونت‌های ثانویه کند که ممکن است منجر به مشکلات جدی‌تری شود. پیشگیری و کنترل بیماریهای قارچی شامل حفظ بهداشت محیط، جلوگیری از تماس با پرندگان آلوده و درمان با داروهای ضد قارچ است.
این نوع بیماری‌ها از مهم‌ترین عوامل تهدیدکننده سلامت پرندگان هستند و می‌توانند جمعیت زیادی از پرندگان را به‌ویژه در مزارع پرورش طیور، آلوده کنند. در ادامه چند نمونه از مهم‌ترین بیماریهای ویروسی پرندگان به اختصار توضیح داده شده است:
بیماری نیوکاسل (Newcastle Disease) : این بیماری پرنده که توسط ویروس پارامیکسوویروس ایجاد می‌شود به شدت مسری است و علائمی شامل اسهال، مشکلات تنفسی، کاهش تخم‌گذاری و حتی مرگ ناگهانی دارد. بیماری نیوکاسل می‌تواند به شدت به صنعت طیور آسیب برساند بنابراین به واکسیناسیون منظم نیاز دارد.
آنفلوآنزای پرندگان (Avian Influenza) : این بیماری پرندگان که توسط ویروس‌های آنفلوآنزا (معمولاً نوع A ) ایجاد می‌شود با علائمی از قبیل کاهش اشتها و فعالیت، مشکلات تنفسی و عطسه و سرفه، ترشحات غیرعادی از چشم و بینی، اسهال، ورم صورت و گردن، افت ناگهانی تولید تخم همراه است و می‌تواند از یک عفونت خفیف تا بیماری شدید با مرگ و میر بالا متغیر باشد.
بیماری مارک (Marek’s Disease) : این بیماری ناشی از ویروس هرپس است که به سیستم عصبی پرندگان جوان بین سن 3 تا 6 ماهگی حمله می‌کند اما می‌تواند پرندگان مسن‌تر را نیز آلوده کند. فلج شدن اندام‌ها مهم‌ترین نشانه این بیماری است. گاهی این ویروس با تغییر رنگ عنبیه چشم پرنده به خاکستری و در نهایت کوری همراه است و در مواردی منجر به لاغری شدید و کاهش تخم‌گذاری می‌شود. واکسیناسیون جوجه‌ها به عنوان یکی از روش‌های موثر پیشگیری از این بیماری شناخته می‌شود.
آبله پرندگان (Fowl pox) : این بیماری ویروسی به دو شکل پوستی و تنفسی در پرندگان ظاهر می‌شود. در نوع پوستی، زخم‌های خشک و کبره‌دار روی پوست پرنده، به‌ویژه در نقاط بدون پر مانند سر و پاها، مشاهده می‌شود. نوع تنفسی نیز با تشکیل لایه‌های سفید در دهان و مجاری تنفسی همراه است.
برونشیت عفونی پرندگان (Infectious Bronchitis) : عامل بروز این بیماری تنفسی، ویروس کرونا است و علائمی مانند سرفه، عطسه، کاهش تخم‌گذاری و یا تولید تخم‌مرغ‌های غیرطبیعی را به همراه دارد. واکسیناسیون دوره‌ای برای پیشگیری و کنترل این بیماری توصیه می‌شود.
این نوع بیماریهای پرندگان توسط انگل‌های داخلی و خارجی ایجاد می‌شوند و اندام‌ها و دستگاه‌های مختلف بدن پرنده را درگیر میکنند. انگل پرنده معمولاً با عوارضی همچون اسهال، کاهش وزن، ضعف، و در موارد شدید، مرگ همراه است. برخی از بیماریهای انگلی شایع در پرندگان عبارتند از:
کرم‌های روده‌ای (Helminthiasis): کرم‌های روده‌ای مانند کرم‌های گرد (نماتودها)، کرم‌های نواری (سستودها) و کرم‌های پهن (ترماتودها) از نوع انگل‌های داخلی هستند که در دستگاه گوارش پرندگان مستقر می‌شوند. این انگل‌ها باعث اسهال یا مدفوع غیرطبیعی، کاهش وزن، بی‌حالی، ژولیدگی پرها، کاهش تولید تخم و افت در رشد می‌شوند. کرم‌های روده‌ای می‌توانند از طریق تخم‌های آلوده در محیط یا از طریق غذای آلوده منتقل شوند.
کوکسیدیوزیس (Coccidiosis): انگل‌های تک‌سلولی به نام کوکسیدیا این بیماری را ایجاد کرده و با حمله به روده پرنده باعث آسیب به بافت روده و کاهش جذب مواد مغذی می‌شوند. اصلی‌ترین نشانه این بیماری پرنده اسهال خونی است اما مواردی مانندکاهش وزن، ضعف و بی‌حالی، بی‌اشتهایی و کم خونی هم اتفاق میفتد. کوکسیدیوزیس می‌تواند به سرعت شیوع پیدا کند و در صورت عدم درمان، برای پرندگان ضعیف‌تر به‌ویژه جوجه‌ها کشنده باشد. استفاده از واکسن‌های کوکسیدیا برای پیشگیری و داروهایی ضدکوکسیدی مانند کوکسیدیواستات‌ها و سولفونامیدها برای درمان مناسب است.
مایت‌ها و کنه‌ها (Mites and Ticks): انگل‌های خارجی مانند مایت‌ها و کنه‌ها از خون پرندگان تغذیه میکنند و می‌توانند ناقل سایر بیماریهای عفونی نیز باشند. ابتلای پرندگان به این انگل‌ها می‌تواند با تحریک پوست و خارش، کم‌خونی و ضعف و در موارد شدید مرگ همراه باشد. این انگل‌ها اغلب در محیط‌های کثیف و مرطوب زندگی میکنند و از طریق تماس مستقیم بین پرندگان یا از طریق محیط آلوده منتقل می‌شوند.
پدیکولوزیس (Pediculosis): این بیماری توسط شپش‌های مخصوص پرندگان ایجاد می‌شود که از خون یا مواد کراتینی پرهای پرندگان تغذیه میکنند. شپش‌ها باعث خارش و ناآرامی پوست، التهاب پوست، ریزش پر، کاهش وزن و کاهش تولید تخم می‌شوند. اگرچه شپش‌ها معمولاً به خودی خود کشنده نیستند، اما می‌توانند ناقل برخی از بیماریهای عفونی جدی باشند. از طرف دیگر آلودگی شدید می‌تواند باعث ضعف، استرس و کاهش مقاومت پرندگان در برابر دیگر بیماری‌ها شود.
بیماریهای انگلی پرندگان را از طریق حفظ بهداشت محیط، استفاده از داروهای ضد انگل، کنترل جمعیت پرندگان و مدیریت مناسب تغذیه می‌توان پیشگیری و مدیریت کرد. درمان به موقع با داروهای مناسب می‌تواند از شیوع بیشتر بیماری جلوگیری کند و سلامت پرندگان را حفظ کند.
موثرترین و کمیاب‌ترین داروهای پرندگان را از سلوری بخرید.
بیماریهای غیرعفونی پرندگان شامل مواردی مانند بیماریهای متابولیک، بیماریهای ژنتیکی، کمبودهای تغذیه‌ای و بیماریهای رفتاری و استرسی می‌شوند. این بیماری‌ها برخلاف بیماریهای عفونی، مسری نیستند و از پرنده‌ای به پرنده دیگر منتقل نمی‌شوند. در ادامه بیماریهای زیر مجموعه این چهار دسته تشریح می‌شوند.
بیماریهای متابولیک پرندگان به دلیل اختلال در فرآیندهای بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی بدن آن‌ها اتفاق میفتد. عواملی مانند تغذیه نامناسب، اختلالات ژنتیکی و یا شرایط محیطی نامساعد باعث ایجاد این بیماری‌ها می‌شوند و می‌توانند عوارضی نظیر کاهش عملکرد، ضعف عمومی، مشکلات حرکتی و سلامتی را در پرندگان نمایان سازند. برخی از بیماریهای متابولیک شایع در پرندگان عبارتند از:
نقرس: این بیماری پرنده به دلیل افزایش سطح اسید اوریک در خون رخ می‌دهد که نتیجه‌ی مشکلات کلیوی، تغذیه با پروتئین بالا و یا کمبود آب بدن است. ضعف و بی‌حالی، کاهش اشتها، تورم و التهاب مفاصل، رسوبات سفید رنگ در مفاصل یا احشاء می‌تواند از نشانه‌های نقرس پرنده باشد. کاهش پروتئین‌های اضافی در رژیم غذایی و اطمینان از دسترسی به آب تازه می‌تواند به کنترل این بیماری کمک کند.
کبد چرب: این بیماری در پرنده با تجمع بیش از حد چربی در کبد ایجاد می‌شود و بیشتر بین پرندگان خانگی مثل طوطی‌ها و قناری‌ها شایع است. دلیل اصلی بیماری کبد چرب پرنده، وجود کربوهیدرات و چربی زیاد در رژیم غذایی و کمبود فعالیت بدنی است. کاهش وزن، ضعف و بی‌حالی و در موارد شدید زردی پوست و پرها می‌تواند از نشانه‌های کبد چرب پرنده باشد. درمان شامل تغییر رژیم غذایی به غذاهای کم چرب، تشویق و تحریک پرنده برای بازی و فعالیت بدنی و گاهی استفاده از مکمل‌های خاص است.
بیماری استخوانی متابولیک: این بیماری پرندگان به دلیل کمبود کلسیم، ویتامین D3 یا عدم تعادل فسفر در رژیم غذایی رخ می‌دهد و معمولا در پرندگان خانگی مانند طوطی‌ها و قناری‌ها شایع است. پرنده مبتلا به این بیماری ممکن است دچار ضعف استخوان‌ها، شکستگی‌های مکرر، تغییر شکل استخوان‌ها و نرمی منقار و استخوان‌ها شود. اگر در پرنده مواردی مانند لنگیدن، مشکل در ایستادن یا پرواز و بدشکلی در منقار مشاهده کردید، احتمالا به بیماری استخوانی متابولیک مبتلا شده است. برای پیشگیری و درمان این بیماری مطمئن شوید که کلسیم و ویتامین D3 کافی از طریق رژیم غذایی مناسب و نور خورشید به پرنده می‌رسد.
کاهش کلسیم خون: این عارضه که به هیپوکلسمی معروف است، به عنوان یک وضعیت پزشکی و نه به طور مستقل به عنوان یک بیماری پرنده شناخته می‌شود و اغلب در پرندگان تخم‌گذار دیده می‌شود. هیپوکلسمی می‌تواند علائم جدی مانند لرزش، تشنج، ضعف عضلانی، کاهش تولید تخم و در موارد شدید حتی مرگ را ایجاد کند. درمان این عارضه با جذب متعادل کلسیم از طریق رژیم غذایی و نور مناسب و گاهی استفاده از مکمل‌های کلسیم و ویتامین D3 انجام می‌شود.
آویتانینوزیس: این بیماری پرندگان به‌خاطر کمبود ویتامین‌ها، به ویژه ویتامین A، رخ می‌دهد. علائم آویتانینوزیس شامل خشکی پوست، مشکلات تنفسی، بی‌اشتهایی و تورم در ناحیه چشم‌ها و دهان است. کمبو ویتامین شدید در پرندگان می‌تواند منجر به عفونت‌های ثانویه و کاهش شدید سیستم ایمنی شود که آن‌ها را مستعد ابتلا به بیماریهای عفونی می‌کند. درمان و پیشگیری شامل اصلاح رژیم غذایی پرنده با افزودن منابع غنی از ویتامین A مانند سبزیجات برگ‌دار و میوه‌های رنگارنگ است.
به طور کلی پیشگیری و مدیریت بیماریهای متابولیک شامل تغذیه متعادل و مناسب که حاوی ویتامین‌ها و مواد معدنی ضروری باشد، مدیریت محیطی مناسب و در صورت نیاز، استفاده از مکمل‌های غذایی است.
بیماریهای ژنتیکی پرندگان همانطور که از اسمش پیداست به دلیل تغییرات در ژن‌ها یا کروموزوم‌ها ایجاد می‌شوند و معمولا موروثی هستند. برخی از بیماریهای ژنتیکی شایع در پرندگان عبارتند از:
فلج وراثتی: فلج پرندگان یک بیماری ژنتیکی است که حیوان را دچار نقص حرکتی می‌کند. این اختلال بیشتر بین پرندگان مزرعه و مرغ‌ها و در سنین جوانی اتفاق می‌افتد. ناتوانی در ایستادن، افتادن روی یک طرف و کاهش توانایی حرکت از اصلی‌ترین نشانه‌های ابتلای پرنده به این بیماری است. فلج وراثتی درمان ندارد اما با اقدامات مراقبتی خاص مانند تغذیه مناسب و محیط‌های کم‌استرس می‌توان شرایط بهتری برای زندگی پرنده بیمار فراهم کرد. در پرورش پرندگان، پیشگیری از انتقال این ژن‌های معیوب به نسل‌های بعدی از اهمیت بالایی برخوردار است.
بیماریهای چشم ژنتیکی: این نوع بیماری پرنده در واقع مجموعه‌ای از اختلالات ژنتیکی است که بر ساختار یا عملکرد چشم تأثیر می‌گذارند. در بیماری آب مروارید ژنتیکی، عدسی چشم پرنده کدر و بینایی کم می‌شود. میکروفتالمیا یک اختلال ژنتیکی است که باعث می‌شود یک یا هر دو چشم پرنده کوچک‌تر از حد نرمال باشند. برخی پرندگان با ناهنجاری‌های پلک متولد می‌شوند که می‌تواند منجر به مشکلات در باز و بسته کردن چشم و عفونت‌های ثانویه شود. اگر پرنده دچار کولوبوما باشد، به دلیل اینکه بخشی از ساختارهای چشم مانند عنبیه، شبکیه یا عصب بینایی به درستی تشکیل نمی‌شوند، با مشکلات بینایی و حساسیت به نور مواجه می‌شود.
اختلالات رشد استخوانی: بیماریهای استخوانی ژنتیکی در پرندگان، ناهنجاری‌های ساختاری و عملکردی را در استخوان‌ها به وجود می‌آورند و با عوارضی همچون لنگیدن و تغییر شکل استخوان‌ها همراه هستند. مثلا در بیماری دیسکندروپلازی، غضروف و استخوان پرنده بد شکل می‌شود و بیماری میکروفتالمیا باعث کوچک شدن غیرطبیعی استخوان‌ها می‌شود. این نوع اختلالات اغلب درمان قطعی ندارند، اما مراقبت‌های ویژه و جلوگیری از تکثیر پرندگان مبتلا لازم است.
بیماریهای سیستم ایمنی: بیماریهای ژنتیکی سیستم ایمنی در پرندگان، با عملکرد ضعیف و ناقص سیستم ایمنی همراه است و همین موضوع باعث می‌شود بدن آن‌ها در برابر انواع بیماریهای عفونی به شدت آسیب پذیر باشد. برای نقص سیستم ایمنی ژنتیکی، درمان قطعی وجود ندارد و فقط باید شرایط و محیطی فراهم شود که تا حد ممکن پرنده در معرض عفونت قرار نگیرد و بیمار نشود. توجه به تغذیه سالم و مقوی و حفظ بهداشت محل زندگی پرندگان با این نوع اختلال، از اهمیت زیادی برخوردار است.
به طور کلی بیماریهای ژنتیکی پرندگان با روش‌هایی مانند اصلاح برنامه‌های تکثیر و پرورش سالم و آگاهانه قابل پیشگیری هستند. استفاده از روش‌های انتخاب ژنتیکی و غربالگری برای شناسایی و حذف حاملان جهش‌های ژنتیکی می‌تواند به کاهش شیوع این بیماری‌ها کمک کند.
بیماریهای رفتاری و استرسی پرندگان در واقع واکنش‌های روانی آن‌ها به شرایط محیطی و اجتماعی غیرقابل تحمل و آزار دهنده است که گاهی تاثیر جدی برا سلامت جسمی آن‌ها می‌گذارد. به همین دلیل لازم است هر گونه تغییر رفتار در پرنده مورد توجه ویژه قرار گیرد تا ریشه‌ی آن شناسایی شود و آسیب زیادی به پرنده وارد نشود. برخی از بیماریهای رفتاری و استرسی شایع در پرندگان عبارتند از:
خودآزاری: خود آزاری یک رفتار غیرعادی در پرندگان و عمدتا با ریشه روانی است که می‌تواند شامل کندن پرها، نوک زدن به پوست، شکستن پرها و حتی آسیب رساندن به اندام‌های داخلی باشد. استرس و اضطراب ناشی از شرایطی مانند قفس کوچک، نبود اسباب بازی، نوردهی نامناسب، رژیم غذایی نامتعادل، عفونت‌ها، کمبود ویتامین‌ها و مشکلات هورمونی می‌تواند باعث بروز خودآزاری در پرنده شود. تغییرات مطلوب در محیط زندگی پرنده، اصلاح رژیم غذایی و در موراد شدیدتر داروهای ضد اضطراب یا ضد افسردگی می‌تواند به بهبود این رفتارها کمک کند اما باید توجه داشته باشید که خودآزاری در پرندگان یک مشکل جدی است که می‌تواند به مرگ پرنده منجر شود، بنابراین مراجعه به دامپزشک ضروری است.
گریه و صداهای غیرعادی: پرندگان ممکن است به دلایلی که اغلب ریشه روانی دارند، صداهای زیاد و مداوم ایجاد کنند که شبیه ناله و گریه باشد اما واقعا چنین نیست. گریه یک واکنش احساسی پیچیده است که به ساختارهای عصبی و ماهیچه‌های خاصی نیاز دارد که در پرندگان به همین شکل وجود ندارد.
این صداها در واقع تلاش پرنده برای کمک خواستن و ارتباط برقرار کردن است. استرس ناشی از شرایط محیطی نامناسب، تغییرات در روال روزانه، حضور پرندگان دیگر، صداهای بلند، کمبود توجه و محبت و یا حتی بیماریهای جسمی پرنده را وادار می‌کند تا از طریق تولید صداهای ناهنجار اعلام نیاز کند. چیزی که مهم است حساسیت نشان دادن صاحبان پرنده به این نوع صداها برای پیدا کردن دلیل استرس پرنده و تلاش برای برطرف کردن شرایط استرس‌زا است.
ترس و وحشت: ترس و وحشت در پرندگان حتی در محیط امن خانه یک پدیده رایج است. پرندگان موجوداتی حساس به پیرامون خود هستند و به دلایل زیادی ممکن است بترسند و رفتارهایی شامل فرار کردن، پنهان شدن، حمله کردن، تولید صداهای ناهنجار و یا تغییر در الگوی خواب را از خود نشان دهند.
هرگونه تغییر در محیط زندگی پرنده، مانند جابه‌جایی قفس، تغییر در دکوراسیون اتاق یا حضور افراد جدید می‌تواند پرنده را بترساند اما عوامل دیگری هم هستند که ممکن است باعث وحشت پرنده شوند مانند صداهای بلند و ناگهانی مانند جاروبرقی، زنگ تلفن یا صدای بلند صحبت کردن، حضور حیوانات خانگی دیگر، تجربیات منفی گذشته مانند گرفتار شدن در جایی یا ترساندن توسط یک فرد و یا حتی بیماریهای جسمی. تلاش برای پیدا کردن عامل ترس پرنده و جلوگیری از رخ دادن آن مسئولیت مهمی است که بر عهده صاحب پرنده است.
به طور کلی راه‌های متنوعی برای پیشگیری از تنش‌های روانی و بروز بیماریهای استرسی در پرندگان وجود دارد. فراهم کردن محیط آرام و امن و به دور از شلوغی و رفت‌و‌آمد، رفتار ملایم و محبت آمیز و آرام با پرنده، فعالیت‌های تحریک‌کننده ذهنی مثل بازی کردن یا پخش موسیقی، آشنا کردن تدریجی پرنده با افراد یا حیوانات خانگی جدید، رژیم غذایی متعادل و مناسب و پاسخ به نیازهای طبیعی و اجتماعی پرندگان به پیشگیری از درگیری پرنده با بیماریهای رفتاری و استرسی کمک زیادی خواهد کرد. اما اگر ترس و اضطراب پرنده ادامه پیدا کرد، حتما به دامپزشک مراجعه کنید تا علت اصلی آن مشخص شود.
تشخیص اولیه بیماری پرندگان اهمیت زیادی دارد زیرا در وهله اول می‌توان از ایجاد آسیب‌های جدی به سلامتی حیوان پیشگیری کرد و همچنین با قرنطینه پرنده‌ی آلوده، جلوی شیوع گسترده بیماری در جمعیت‌های زیاد پرندگان را گرفت. در زیر مراحل کلیدی برای تشخیص اولیه انواع بیماری پرندگان آورده شده است:
مشاهده علائم بالینی
– رفتار و فعالیت: تغییرات در رفتار، کاهش فعالیت، یا علائم استرس می‌تواند نشان از وجود یک بیماری در پرنده باشد.
-خوردن و آشامیدن: هر نوع تغییری در الگوهای تغذیه‌ای پرنده مانند کاهش اشتها، تغییر زمان تمایل به خوردن غذا و یا مشکلات در نوشیدن آب باید مورد توجه قرار گیرد.
-پرها و پوست: یکی از مهم‌ترین بخش‌هایی که بیماری پرنده در آن نمود می‌کند، پرها و پوست است. ریزش پر، وجود زخم در پوست و یا تغییر رنگ پوست و پر حیوان می‌تواند از ابتلای او به یک بیماری خبر دهد.
-تنفس و صداها: توجه به علائم تنفسی مانند سرفه، عطسه، یا تنگی نفس در تشخیص اولیه بیماری پرنده کمک کننده است.
-مدفوع و ادرار: بسیاری از بیماری های پرندگان با تغییر در رنگ، قوام، و حجم مدفوع یا ادرار حیوان همراه است.
-چشم و دهان: بروز هرگونه تغییر، التهاب و ناهنجاری در مخاط و ترشحات بینی، دهان و چشم‌ها می‌تواند زنگ خطری برای ابتلای پرنده به بیماریهای عفونی باشد.
آزمایش‌های پزشکی
-آزمایش خون ساده: در صورت مشاهده علائم اولیه، پس از مراجعه به دامپزشک ممکن است لازم باشد برای تشخیص دقیق‌تر آزمایش خون شامل شمارش سلول‌های خونی (CBC) تجویز شود.
-آزمایش مدفوع: گاهی دامپزشک برای شناسایی وجود انگل‌ها یا مشکلات گوارشی، آزمایش مدفوع پرنده را توصیه می‌کند.
انجام این مراحل به کمک صاحب پرنده و دامپزشک، در شناسایی و مدیریت مشکلات اولیه سلامت پرندگان موثر است. تشخیص زودهنگام و اقدام به موقع می‌تواند به بهبود سریع‌تر و کاهش عوارض بیماری کمک کند.
به بیماریهای قابل انتقال از پرندگان به انسان‌ها بیماریهای زئونوز پرندگان گفته می‌شود. این بیماری‌ها که اغلب توسط ویروس‌ها، قارچ‌ها، باکتری‌ها یا انگل‌ها ایجاد می‌شوند معمولا از طریق تماس مستقیم با پرندگان بیمار یا لوازم آن‌ها، مصرف محصولات آلوده و یا موجودات ناقل مانند پشه‌ها به انسان منتقل می‌شوند. این بیماری‌ها گاهی می‌توانند تهدیدی جدی برای سلامت عمومی باشند و نیاز به مراقبت‌های بهداشتی و کنترل دقیق دارند. در زیر به برخی از مهم‌ترین بیماریهای مشترک بین انسان و پرندگان اشاره شده است:
آنفلوانزای پرندگان: با ویروس آنفلوانزای نوع A ایجاد می‌شود و از طریق تماس نزدیک با پرندگان آلوده یا فضولات آن‌ها، و در موارد نادر، از طریق مصرف گوشت پرندگان به درستی پخته نشده به انسان منتقل می‌شود. این بیماری علائمی مانند تب، سرفه، درد عضلانی، گلودرد و در موارد شدید، پنومونی و مشکلات تنفسی در انسان مبتلا ایجاد می‌کند.
سالمونلوز: این بیماری پرنده از طریق تماس با تخم‌مرغ‌های آلوده، مدفوع پرندگان یا استفاده از وسایل آلوده به باکتری سالمونلا به انسان سرایت می‌کند و با نشانه‌هایی مثل اسهال و استفراغ، تب و درد شکمی همراه است.
کاندیدیاز: این بیماری که از طریق تماس انسان با مدفوع پرندگان یا محیط آلوده به قارچ کاندیدا ایجاد می‌شود، علائمی مانند عفونت‌های قارچی دهانی، مشکلات پوستی و در موارد نادر، عفونت‌های سیستمی در انسان ایجاد خواهد کرد.
پاستورلوز: باکتری Pasteurella multicide در بدن پرندگان آلوده به این ویروس، می‌تواند از طریق تماس مستقیم به انسان منتقل شده و باعث بروز عفونت‌های پوستی، تب، و در موارد شدید، عفونت‌های تنفسی یا سیستمیک در انسان شود.
تب زرد: ویروس تب زرد بیشتر توسط پشه‌ها به انسان منتقل می‌شود اما گاهی تماس با پرندگان مبتلا به این ویروس نیز می‌تواند انسان را آلوده کند و علائمی از جمله تب، درد عضلانی، سردرد و در موارد شدید، مشکلات کبدی و خونریزی را بروز دهد.
بیماری لژیونر: این بیماری از طریق نوعی باکتری که در آب منبع تغذیه پرندگان وجود دارد می‌تواند وارد بدن انسان شود و تب، سرفه و عفونت التهابی ریه را به همراه بیاورد.
کلستریدیوز: اگر انسان با مدفوع پرندگان یا محیط آلوده به باکتری Clostridium تماس داشته باشد، ممکن است به این نوع بیماری پرنده مبتلا شده و درگیر اسهال، درد شکم، و در موارد شدید، عفونت‌های جدی شود.
رعایت بهداشت فردی، استفاده از تجهیزات حفاظتی و مدیریت صحیح پرندگان و محیط آن‌ها کمک زیادی به جلوگیری از ابتلای انسان به این گونه بیماری‌ها خواهد کرد. همچنین لازم است در صورت بروز هر گونه از علائم ذکر شده یا تماس با پرندگان آلوده به پزشک و دامپزشک مراجعه شود.
برای حفظ سلامت پرندگان و کاهش خطر ابتلای آن‌ها به بیماری‌ها لازم است مجموعه اقداماتی انجام شود. این اقدامات می‌توانند به بهبود کیفیت زندگی پرندگان و کاهش هزینه‌های درمان آن‌ها کمک کنند. برخی از مهم‌ترین روش‌های پیشگیری و مدیریت بیماری پرندگان در ادامه آورده شده است:
بهداشت پرنده
-مراقبت از پرها و پوست: لازم است پوست و پر پرندگان به طور منظم و دوره‌ای توسط صاحبان ان‌ها معاینه و بررسی شود تا عفونت‌ها در مراحل اولیه شناسایی شوند.
-مشاهده و شناسایی علائم بیماری: تغییر در رفتار و عادات پرندگان نباید نادیده گرفته شود و به محض مشاهده اولین علائم بالینی اقدامات پزشکی انجام شود.
بهداشت محیط
-پاکسازی و ضدعفونی: تمیز کردن منظم محیط پرندگان از لانه و قفس گرفته تا ظرف آب و غذا و سایر تجهیزات نگهداری، تاثیر زیادی پیشگیری از ابتلا و یا شیوع سریع و گسترده انواع بیماریهای عفونی پرندگان دارد.
-کنترل رطوبت و تهویه: رطوبت شرایط مناسبی برای رشد قارچ‌ها ایجاد می‌کند پس خشک نگه داشتن محیط زنذگی پرندگان یکی از راه کارهای پیشگیری از ابتای ان‌ها به بیماری قارچی است. همچنین برای جلوگیری از درگیری پرنده با بیماریهای تنفسی تهویه مطبوع لازم است.
پیشگیری دارویی
-واکسیناسیون: بیماریهای ویروسی و باکتریایی در پرندگان تا حد بسیار زیادی با واکسیناسیون به موقع طبق توصیه‌های دامپزشک قابل پیشگیری هستند.
-کنترل انگل‌ها: بیماریهای انگلی پرندگان نیز تا حد مطلوبی با استفاده از داروهای پیشگیرانه و درمانی قابل کنترل هستند.
تغذیه مناسب
-رژیم غذایی متعادل: بخش قابل توجهی از عناصر و موادی که به تقویت سیستم ایمنی پرندگان و حفظ سلامت عمومی آن‌ها کمک میکنند از طریق تغذیه حیوان قابل تامین است. رژیم غذایی پرندگان باید شامل ویتامین‌ها، مواد معدنی، پروتئین‌ها و کربوهیدرات‌ها باشد.
-آب تمیز و تازه: برای جلوگیری از دهیدراته شدن و بروز مشکلات گوارشی لازم است به طور مداوم آب تمیز و تازه در اختیار پرندگان قرار گیرد.
مدیریت استرس
-محیط آرام و مناسب: پرندگان موجوداتی هستند که به شدت از استرس و ناآرامی‌های روانی تحت تاثیر قرار می‌گیرند و سیستم ایمنی آن‌ها در مقابل انواع بیماریهای عفونی و غیرعفونی آسیب پذیر می‌شود. بنابراین فراهم کردن محیطی آرام و مناسب با فضایی کافی برای پرواز و فعالیت یکی از شرایط مهم نگهداری از آن‌هاست.
-تحریک ذهنی و اجتماعی: برای جلوگیری از بروز مشکلات رفتاری و شدت یافتن استرس ارائه اسباب‌بازی‌ها و تعاملات اجتماعی برای پرندگان می‌تواند کارساز باشد.
آموزش و آگاهی
-آموزش صاحبان پرندگان: نیازهای تغذیه‌ای، بهداشتی، و رفتاری پرندگان شامل نکات مهمی هستند که به طور مستقیم و غیر مستقیم بر سلامت آن‌ها تاثیر می‌گذارد و لازم است صاحبان پرندگان برای آموزش این موضوعات وقت بگذارند.
-مشاوره دامپزشکی: یک روش ایمن برای اطمینان از سلامت پرندگان، مشاوره منظم با دامپزشک و دریافت راهنمایی‌های پیشگیرانه و درمانی است.
پرندگان چه به‌عنوان حیوانات خانگی که همراهان دوست داشتنی ما هستند، و چه به‌عنوان دام و حیوان مرزعه که سهم زیادی از تامین طیور را دارند، سزاوار دریافت توجه‌‌های ویژه در وضعیت سلامت جسم و روان‌شان هستند. این وظیفه ما انسان‌هاست که ویژگی‌ها، الزامات و نیازهای سلامت آن‌ها را بشناسیم و تلاش کنیم بهترین شرایط را برای زندگی باکیفیت آن‌ها فراهم آوریم. ما در این مقاله سعی کردیم اطلاعات کاملی درمورد انواع بیماری پرنده جمع آوری و ارائه کنیم. همچنین در بازار آنلاین سلوری مجموعه کاملی از بهترین داروهای پرندگان که بالاترین سطح رضایتمندی را داشته‌اند عرضه شده است و شما سرپرستان پرندگان از هرجای کشور عزیزمان ایران می‌توانید این داروها را سفارش دهید.
انگل گربه یکی از مهم‌ترین مسائل بهداشتی و پزشکی در رابطه با سرپرستی و نگهداری…
آیا می‌دانید پوچ سگ چیست؟ آیا می‌دانید کدام یک از برندهای این نوع خوراک سگ…
قطعاً بهترین تشویقی سگ، محصولی است که بتواند انتظارات شما مثل خوشحال کردن سگ، تشویق…
آیا می‌دانید تشویقی سگ چیست و چرا باید آن را در برنامه غذایی سگ‌ها قرار…
طبیعتاً وقتی تصمیم به نگهداری سگ می‌گیرید لازم است که با انواع بیماریهای این حیوان…
خبر خوبی که قرار است در این مطلب به آن پرداخته شود این است که…